Na wywiad umówiliśmy się w domu Konja, na gdańskim Brzeźnie. Przybywam do niego w samo południe, gospodarz wita bardzo serdecznie, niczym towarzysza broni z lat młodzieńczych. W domu panuje prawdziwy „artystyczny nieład”. Parzymy herbatę, rozmawiamy, okazuje się, że mieliśmy tego samego promotora pracy magisterskiej. Siadamy w jednym z pogrążonych w chaosie pokoi i zaczynamy ponad godzinną rozmowę, podczas której cofamy się kilkadziesiąt lat wstecz.

Czy czujesz się Kaszubem?                

Oczywiście! Jak najbardziej.

Ale urodziłeś się w Gdańsku.

Tak, ale to jest kaszubskość po mieczu. Mój tato urodził się w małej wsi pod Chojnicami o nazwie Czapiewice, dlatego moją małą ojczyzną jest właśnie te niewinne sioło, tam wkomponowane i ja intuicyjnie, ale z pełnym zaangażowaniem kultywuję moją kaszubskość, promuję ją i jestem z niej absolutnie dumny.

Co sądzisz o tym, że Gdańsk zaczął używać miana stolicy Kaszub, czy sądzisz, że jest to uzasadnione?

Jestem kiepski z geografii i etnografii, natomiast patrzmy na plusy tego zjawiska. Plusy są takie, że jeżeli po latach marginalizowania losów Kaszubów i ich udziału w dziejach Pomorza, dzisiaj nobilituje się tę nację poprzez to, że Gdańsk przypisuje sobie chęć bycia Stolicą Kaszub, to tylko świadczy o tym, że docenia się ów lud, docenia się jego kulturę i jego wkład w generowanie ogólnego potencjału emocjonalnego i kulturalnego naszego regionu. Doskonale pamiętam czasy lat 70tych i 80tych, kiedy z różnych powodów kaszubskość była wypierana ze świadomości ogólnej, w związku z tym nic tylko się cieszyć. Dla mnie informacja, czy stolicą Kaszub jest Kościerzyna, Kartuzy, czy Gdańsk jest trzeciorzędnym  problemem, w obliczu tego miłego, afirmatywnego faktu, że ta mała ojczyzna została zauważona. Chociaż, jeżeli chodzi o mnie, to też bym promował jako stolicę Kaszub na przykład Kanadę. W Kanadzie jest bardzo silna diaspora kaszubska. Jest tam region, który nazywa się Kaszuby. Kanadyjscy Kaszubi obchodzili ostatnio 150-lecie swojego wychodźctwa, więc może uznajmy, że prawdziwa stolica Kaszub znajduje się gdzieś tam w Kanadzie pachnącej żywicą.

Jak wspominasz swoje dzieciństwo?

Kaszubskie, czy gdańskie?

To, które miałeś.

Miałem gdańsko-kaszubskie dzieciństwo, ponieważ bardzo często jeździliśmy z rodzicami właśnie do Czapiewic, do tej tatowej kołyski. W moim domu była bardzo silna pamięć o dziadku Konradzie od strony taty, po którym mam drugie imię. Miał on tego pecha, że był totalnie nakręcony na krzewienie polskości, co przed wojną było dosyć kiepskim pomysłem na życie. Zakładał polskie szkoły na terenie Rzeszy na zlecenie rządu polskiego i Niemcy pamiętając dziadkowi te patriotyczne rajdy, po prostu go zlikwidowali już w listopadzie roku 39. Dlatego mamy w rodzie takiego „kaszubskiego świętego”. Jestem z tego faktu absolutnie dumny. Natomiast reszta mojego dzieciństwa przebiegała w dzielnicy nędzy Brzeźno, w której się teraz znajdujemy. Wspominam moje dzieciństwo bardzo idyllicznie, ponieważ pamiętam jeszcze takie ekologiczne szczegóły, jak np. to, że do końca lat 70tych wychodząc na spacer widziałem rybaków, którzy wypływali na zatokę i łowili dorsze, flądry i inne wyrafinowane frutti di mare balticum. Pamiętam też brutalną zapaść Zatoki Gdańskiej w latach 80tych, kiedy to została tak skażona, że była jedną wielką bombą biologiczną. Teraz patrzę z dużą radością na rewitalizację tej przestrzeni i uważam, że Brzeźno jest perłą północy. W dzieciństwie i młodości czerpałem energię z faktu życia tutaj, a wiatr od morza ożywił we mnie pewne twórcze prądy, dzięki którym być może jestem właśnie tym kim jestem.

Całe życie mieszkasz w Brzeźnie?

Tak i powiem więcej, chciałbym tu mieszkać całe życie dalej. Uważam, że ci, którzy się musieli z Brzeźna wyprowadzić są ludźmi głęboko nieszczęśliwymi, ludźmi skrzywdzonymi przez historię, upośledzonymi, ponieważ nie mogą cieszyć się codziennie widokiem pobliskiego Westerplatte, którego wbrew pięknej legendzie nie bronił major Sucharski. O mojej rodzimej dzielnicy złego słowa nie dam powiedzieć, pomimo iż nie jesteśmy już tym zagłębiem knajpianym jak jeszcze w talach 70tych i 80tych. Brzeźno, jak każda szanująca się dzielnica portowa, była nasycona wyrafinowanymi lokalami rozrywkowymi takimi jak Krasnal, Balladyna, Cyganeria, czy też najbardziej ekstremalny lokal o nazwie Paradis, zwanym przez specyfikę biomasy Paraliżem. Niestety polikwidowano większość tych instytucji, powiedzmy metafizyczno – rozrywkowych, ale został nam słynny obszar buddyjski, czyli budy. Po rewitalizacji przychodzi do nas całe miasto, zresztą te budy w jakiś sposób ucywilizowały tę dzielnicę. Dlaczego nie ucywilizował się np. Nowy Port?  Ponieważ nie ma tam motywacji do wymiany materiału genetycznego, nie ma potrzeby, aby do portu jeździć, oczywiście oprócz pracowników, którzy tam pracują. Nowy Port nie ma plaży, nie ma bud, natomiast Brzeźno ma plażę i ma budy. Przebywający tutaj element napływowy ucywilizował nas i dzisiaj jesteśmy jakby topową miejscówką.

Jakie były pierwsze przejawy Twojego artyzmu, które zaobserwowałeś u siebie i jego pierwsze owoce?

Pierwsze owoce niestety zawdzięczam prawdopodobnie ponurej pamięci (chciałoby się powiedzieć świętej pamięci, ale był ateistą, więc pewnie mu to wisi) generałowi Jaruzelskiemu, ponieważ pierwiastek kreacyjny wzbudził we mnie happening generała pod kryptonimem „stan wojenny”. Mianowicie, gdy generał postanowił wziąć nas wszystkich, czyli swoją zbuntowaną prowincję „za ryja” i wprowadził stan wojenny, to jako, że wtedy miałem 14 lat i uczęszczałem do drugiej klasy liceum numer 4, w sąsiedniej dzielnicy nędzy Nowy Port, spowodowało to we mnie serię bolesnych refleksji na temat wszystkiego w ogóle. Aby w jakikolwiek sposób zaprotestować przeciwko beznadziei życia w PRL-u zacząłem pisać wiersze i od tego się zaczęło. Dzięki generałowi Jaruzelskiemu zostałem podziemnym poetą, a potem dzięki tej formie kreacji zainteresowałem się innymi  formami kreacji. Wtedy najbardziej skrajną z tych popularnych form był punk-rock. W ten sposób w wieku lat 15 zostałem punkiem na złość generałowi i jego juncie, tudzież socjalistycznym współobywatelom i tak to mi się potoczyło.

Byłeś punkiem, grałeś w jakiejś kapeli?

Zawsze chciałem grać, natomiast byłem zbyt leniwy, żeby się nauczyć. Mieliśmy kapelę w 85 roku, która miała próby w Domu Harcerza..

Jak się nazywała?

Nie nazywała się, nie doszło do momentu nazwy, ale mieliśmy cztery utwory i gdybyśmy chociaż troszkę wykazali się jeszcze zaangażowaniem, mieliśmy szansę supportować, to ciekawa sprawa, jeden z ostatnich koncertów Dezertera ze Skandalem na wokalu. To był marzec roku 86, w klubie Wysepka podczas ostatniej z serii imprez, które tam animowałem pod kryptonimem Podziemna Wysepka. Niestety nie starczyło nam tego samozaparcia, w związku z tym zostałem punkowym poetą, potem zostałem punkowym aktywistą organizującym koncerty niezależnych kapel i tak zaczęła się moja aktywność w świecie kultury takiej, bądź zgoła innej. W orwellowskim roku 84, dwa tygodnie przed maturą, zorganizowałem mój pierwszy koncert niezależnych kapel, pod kryptonimem Party Młodzieży Wegetującej w już nieistniejącym klubie stoczniowca Akwen, koło stoczni. Potem rok później słynny frontman zespołu TZN Xenna - Zygzak, który wydawał w podziemiu magazyn nowin punkowych Fortran, zaprosił mnie na łamy tego wydawnictwa. Robiłem dla niego takie sceniczne wiadomości z Pomorza i Kaszub. Ta forma kreacji tak mnie zafascynowała, że stworzyłem swój magazyn i nazwałem go „Gangrena – Tadży - Pao Młodzieży Wegetującej”, to była wiosna roku 85. W ten sposób zaczęła się moja przygoda z podziemnym światem wydawnictw pojedynczych, a potem to już się potoczyło, na inne moje wcielenia, takie jak Totart, jego liczne satelity i cała reszta.

Jak z Twojej perspektywy zmieniała się kultura Gdańska na przestrzeni lat?

Gdańsk bardzo pozytywnie się zmienił od czasu upadku komuny, co widać gołym, czy też ubranym okiem. Ja już zgubiłem się w nowości imprez kulturalnych, które w naszym mieście są organizowane, a pamiętam doskonale, nie mówiąc już o żałosnym okresie schyłkowym komuny, bo to wiadomo, że było błoto, ale lata 90te to była ziemia jałowa, cały ten czas postkomunistyczny. Pamiętam ile trudu kosztowało nas, środowisko niezależne, czyli odpowiednio aktywistów Totartu, aktywistów anarchistycznych z Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego, pacyfistów z WIPu (pacyfistyczny ruch Wolność i Pokój – przyp. red), czy niezależną młodzież szkolną z Ruchu Twe-Twa, zorganizowanie naszego pierwszego niezależnego klubu o nazwie Klub Inicjatyw Społecznych C-14, czyli takiej pierwszej niezależnej miejscówki po wojnie na terenach Polski. Pamiętam gehennę o utrzymanie tego klubu w latach 90-93, pamiętam też desperę pierwszych lat funkcjonowania czegoś, co nazywało się projektem Otwarte Atelier w łaźni miejskiej, które powołaliśmy wraz z Galerią Wyspa i Galerią C-14, jako Totart w roku 92. Z Atelier w roku 98 wyewoluowało znane do dzisiaj Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia”. Doskonale pamiętam z jakimi problemami borykali się trójmiejscy artyści w tamtych czasach. Myślę, że teraz sytuacja jest co raz lepsza, miasto szczęśliwie docenia ten potencjał, który ma w sobie pod postacią kolejnego już pokolenia niezwykle energetycznych artystów. Miasto w tych artystów inwestuje, a ci artyści odwdzięczają się tym, że kreują dzieła wielkie i piękne. Gdańsk jest bardzo silnym punktem na artystycznej i duchowej mapie Polski. Mamy to szczęście, że zawsze takim punktem byliśmy, nawet od lat 50tych, gdy w mrokach stalinizmu, Leopold Tyrmand organizował tu pierwsze festiwale jazzowe, tutaj Franek Walicki, ojciec chrzestny polskiego rock’n’rolla organizował pierwszy koncert rock’n’rollowy w Polsce. W latach 60tych w Gdańsku powstała potężna scena bigbitowa pod postacią wschodzących karier Czesława Niemena, Czerwonych Gitar, tu powstała pierwsza dyskoteka w Polsce, w roku bodajże 71, w sali turystycznej Grand Hotelu, tu między innymi narodził się punk-rock pod postacią formacji Deadlock. W latach 80tych Gdańsk był bardzo silnym ośrodkiem artystów związanych z ruchem nowej ekspresji, a także bardzo silnym punktem na mapie, związanym z artystami związanymi z trzecim obiegiem opozycyjnym pod postacią ludzi walczących w anarchistycznym Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego, gdzie walczył między innymi Krzysiek Skiba, oraz mojej osobistej formacji Totart.

W jednym z wywiadów powiedziałeś, że Totart jest serią dowolnych aktywności osób bieżąco zainteresowanych ich realizacją. Czy do Totartu mógł dołączyć każdy, czy jednak trzeba było spełnić pewne warunki, by móc dostąpić do tego grona?

Manifest ten dotyczy lat 80tych i wtedy absolutnie byliśmy otwarci na wszelkie formy uczestnictwa w niezależnym ruchu artystycznym. Nieakceptowane były takie postawy, jak faszyzm, czy komunizm ale z przyczyn oczywistych, tacy ludzie do nas nie przychodzili, ponieważ rozumieli, że dysponujemy innym białkiem niż oni. Przygarnialiśmy wszystkich świrów, a tak się złożyło, że wyczuwali nas ludzie o podobnej jak my ekstremalnej energii. Szczęśliwie dla nas ten rok 86, rok powstania Totartu był rokiem pewnego przesilenia w podziemiu. Był to rok, kiedy eksplodowały tak istotne i ekstremalne formacje trzeciego obiegu jak całe środowisko artystów nowej ekspresji, w kwietniu 86 major Frydrych we Wrocławiu odpalił pierwszy happening Pomarańczowej Alternatywy, no i także w kwietniu powstał Totart, czyli trzy najbardziej radykalne ugrupowania trzeciego obiegu. Totart miał funkcję opiekuńczą w stosunku do najbardziej radykalnych grup, które tworzyły w rozproszeniu. Totart przygarnął takie postaci jak Tymon Tymański, jak kolega Brzóska, poeta toruński, no i wiele formacji, które działały bądź w Gdańsku, bądź w Polsce, takie jak gdańska formacja Szelest Spadających Papierków, która była zapowiedzią bumu yassowego. SSP byli ojcami tej całej nowej sceny improwizowanej, która potem eksplodowała za sprawą Tymona m.in. w latach 90tych. Był to czas przełomu, dlatego garnęli się do nas wszyscy najwięksi radykałowie tamtego czasu, żeby dokonać te wszystkie wspaniałe przekroczenia w sztuce lat 80tych. Nieskromnie powiem, że zapisaliśmy się złotymi zgłoskami w dziejach kultury narodowej, choć pojawiają się też głosy, że tak naprawdę nic nie zrobiliśmy, tylko zawdzięczamy to, że pamięć o nas przetrwała dosyć nachalnej autopromocji, którą uprawiamy.

Hmm, widocznie w 86 roku nastąpiła taka kumulacja energii, szczególnie po tych waszych wszystkich wydarzenia artystycznych, że aż ja postanowiłem przyjść na świat. Widocznie stwierdziłem, że to już jest ten czas, to jest ten moment.

Jesteś rocznik 86?

Październik.

Październik? To nasza pierwsza akcja w psychiatryku! To może wiesz, rodzice wyczuli jakieś drgania w przyrodzie i to mogła być praprzyczyna Twoich narodzin.

Wyczuwam tu dwa powody, jednym była chmura radioaktywna, która szybowała nad Polską, po wybuchu elektrowni w Czarnobylu, a drugim chmura sztuki performatywnej wydobywająca się z działań Totartu.

Taaak, to bardzo silne prądy tamtego czasu, bez wątpienia.

Kiedy Totart przeżył swoje przesilenie, kiedy wasz ruch był najsilniejszy i co się wtedy tak naprawdę działo?

Totart był dosyć paradoksalną formacją, ponieważ tak naprawdę Totart jako Totart miał swoje dwa etapy, my to nazywaliśmy Totartem pierwszej i drugiej generacji . Pierwszy funkcjonował od kwietnia roku 86 do końca grudnia. On jakby nigdy w tej formie półrocznej nie został doceniony i nie zyskał szerokiego aplauzu. Na przykładzie filmowym, można powiedzieć, że jest jakiś film, który działa jak bomba z opóźnionym zapłonem, sobie żyje, żyje, pod postacią legendy miejskiej i nagle eksploduje, okazuje się, że to co tam stworzono, w jakimś momencie, po latach, uzyskuje status wydarzenia kultowego. Tak było z Totartem, ale to się nie wzięło znikąd, ponieważ na początku Totart to była radykalna bojówka artystyczna, która zasłynęła serią skrajnych wydarzeń, które z przyczyn oczywistych, przede wszystkim totalnej blokady informacyjnej i jakby ogólnej gównowartości naszego życia w komunie, siłę rażenia miały mocno ograniczoną, do ludzi, którzy aktualnie znajdowali się w pobliżu. Było kilku świrów, którzy nam od początku towarzyszyli i kibicowali, najczęściej pochodzących z równie skrajnych formacji jak my, czyli gdańscy anarchiści, malarze nowej ekspresji, reakcjoniści, czy późniejsi udziałowcy zdarzeń takich jak Pomarańczowa Alternatywa, którzy nam sekundowali w naszych bojach. To były czasy, kiedy nie mogłeś wydać swojej gazety, nie mogłeś nakręcić swojego filmu, czy nagrać sobie płyty, w związku z czym funkcjonowaliśmy bardziej jako miejska legenda. Totart jako bojówka skończył działalność pod koniec roku 86 i wszedł w etap transdoliny, czyli co jakiś czas zmienialiśmy formy i nomenklatury naszego działania. Raz byliśmy agencją, która organizowała najbardziej ekstremalne wydarzenia postartystyczne, potem byliśmy grupą poetycką, następnie zespołem uprawiającym rzęchliwą muzykę improwizowaną, byliśmy też bojówką polityczną, która usiłowała ideały kontrkultury przetransportować na teren polityki podziemnej. Dzięki naszej konsekwentnej postawie udało nam się dotrwać do lat 90tych i w końcu nastały czasy, gdzie mogliśmy się pokazać na zewnątrz, czyli pod postacią Klubu Inicjatyw Społecznych C-14, który powstał w roku 90, czy też gdy zaatakowaliśmy telewizję i powstały programy takie jak bruLion Tv, Dzyndzylyndzy. Gdy Zbyszek Sajnóg, razem z Robertem Tekelim założyli niezależny periodyk o nazwie „Tygodnik Literacki” w roku 91. Gdy zaczęliśmy kręcić filmy. Wtedy nastąpiła  tragedia pod postacią incydentu psychotycznego naszego „kierownika artystycznego” (ironiczna i złośliwa nazwa) Zbyszka Sajnóga, który w roku 93 spalił całe swoje archiwum i udał się do owianego ponurą sławą kolektywu o nazwie Spółdzielnia Niebo, bardziej znana jako Sekta Niebo. Totart został wówczas pół sierotą, co poważnie podcięło nam skrzydła i generalnie nie mieliśmy już takiego poweru w latach 90-tych, dlatego już od połowy lat 90tych nastąpiło powolne rozchodzenie się udziałowców Totartu do tak zwanych zajęć w podgrupach. Jak każdy z nas tą energię i korzenie wykorzystał?  Jak mówi pismo po owocach ich poznacie. Jeżeli ktoś wie co robi Tymon, jeżeli ktoś wie co robią nasi poeci, co robię ja, no to mniej więcej wyciągnie sobie wniosek z tego, czy ta nasza burzliwa młodość na coś nam się w życiu przydała i czy wyszliśmy na ludzi, czy jednak niekoniecznie.

Czym charakteryzował się Zbyszek Sajnóg, że udało mu się skupić wokół siebie całe to środowisko artystyczne?

Lata 80te to w ogóle był nieszczęsny period w życiu każdej grupy społecznej, a artystycznej w szczególności. Było to związane m.in. z tym, że był to czas totalnej pustki spowodowanej traumą stanu wojennego, który nam wszystkim poważnie przetrącił kręgosłupy. Był to też czas, kiedy były takie dwa dominujące modele życia: emigracja zewnętrzna, którą ćwiczyli najbardziej dynamiczni przedstawiciele narodu i emigracja wewnętrzna, którą ćwiczyła cała reszta. Na tym beznadziejnym tle, każda jednostka, która czymś się wyróżniała, która miała swoje pragnienia, i która nie daj Boże zaczęła je jeszcze realizować, zyskiwała jakiś szczególny status. Kimś takim był Zbyszek Sajnóg. W czasach totalnej beznadziei, szarzyzny, pustki i rozpaczy, którą generował komunizm, był człowiekiem o niezwykłej przede wszystkim inteligencji. To była inteligencja tak zwana operacyjna. Mam wielu inteligentnych kolegów tylko, że wielu z nich nie bardzo wie co z tą inteligencją zrobić i jak sobie z nią poradzić. Zbyszek potrafił zrobić użytek ze swojego mózgu, dlatego był niezwykle sprawnym zawodnikiem, jeżeli chodzi o alternatywę. Był poetą, działał w podziemnej Solidarności, do czasów, kiedy ta wykluczyła go ze swoich aktywności, jako że nie do końca rozumieli o co Zbyszkowi chodzi. Był człowiekiem niezwykle wrażliwym, niezwykle współczującym, oraz bardzo dowcipnym, co w tamtych czasach nie było takie oczywiste, jako że ludzie najczęściej byli zdołowani, smutni i szarzy. Zbyszek był takim pięknym, wspaniałym, kolorowym ptakiem i dzięki jego niezwykłej barwności, jego niepospolitej fantazji udało się dookoła jego osobowości zgromadzić całe środowisko, które w końcu zasłynęło z tego, z czego zasłynęło. Zbyszek w swoim małym mieszkaniu (to było 25 metrów kwadratowych w centrum Gdańska, w których nie istniał komunizm) stworzył niesamowitą centralę, w której generowaliśmy nasze wiekopomne idee przeprowadzenia rewolucji.

Czy pamiętasz gdzie to mieszkanie się znajdowało?

Dawna Aleja  Leningradzka koło starówki, dzisiaj nie wiem jak to się nazywa… (Podwale Przedmiejskie – przyp.red.)

No i co z tym mieszkaniem Sajnóga?

Dzięki temu, że miał on swoje mieszkanie, bo wtedy nikt z nas jeszcze swojego mieszkania nie miał, tam mogliśmy wykuwać nasze wiekopomne teorie postartystyczne. To były cudowny, niesamowity wspaniały człowiek, takich person w podziemiu lat 80tych było tylko kilka. Gdyby patrzeć na takie podobne cechy charakteru do Zbyszka, to na naszym gruncie, było to na pewno Skiba, to był Jany Waluszko z Ruchu Społeczeństwa Alternatywnego, to był Tymon, który od Zbyszka nauczył się tej niezwykłej formy organizacji takich kolektywów jak nasz, dzięki czemu został potem ojcem chrzestnym całej sceny yassowej, gdzie nie zajmował się tylko sobą, ale i całym środowiskiem. Tak samo Zbyszek nie był zainteresowany rozwojem tylko swoim, ale rozwojem swoim poprzez nakłanianie do rozwoju wszystkich swoich kolegów i koleżanek, którzy w tych działaniach totartowych uczestniczyli. Stąd niezwykła siła rażenia naszego kolektywu. W Polsce takimi osobnikami z pewnością byli zawodnicy tacy jak Krzych Grabowski z Dezertera, który też zorganizował wokół siebie potężne środowisko, czy Paweł Jarocki z formacji Luksus z Wrocławia. Właśnie takie nieliczne postaci, tworzyły zupełnie nową jakość w PRL-owskim podziemiu.

Czy jesteś w stanie określić, co spowodowało tak drastyczną zmianę w Zbyszku Sajnógu, która spowodowała jego przejście do sekty Niebo?

Są różne teorie na ten temat, dlaczego przydarzyło mu się to nieszczęście. Tego rodzaju incydenty zdarzały się nie tylko w naszym środowisku. Powiedzmy, że artyści jako osoby szczególnie wrażliwe, są bardziej narażeni na tego rodzaju załamania psychiczne. Pewnie nie ma jednego wytłumaczenia dla tego dramatu, który się dopełnił w styczniu roku 93. Może po prostu pękła mu żyłka w złym momencie. Być może miał zapisane to gdzieś w genach. Pamiętajmy, że nasze środowisko miało nieszczęście do swoich męczenników, sam biedny Tymon pochował dwóch muzyków, czyli Jacka Oltera, który również miał problemy psychiczne, oraz Tomka Hessego „Świętego”, który grał nomen omen w grupie Trupy, a który popełnił samobójstwo. Gdyby nie odejście Zbyszka, to nie tylko Totart wyglądałby zupełnie inaczej, ale i cały polski underground. Jestem pewny, że gdyby wykorzystał możliwości jakie dała wolna Polska pewnie zostałby jakimś mega-fighterem, człowiekiem instytucją w tych latach 90tych i dalej. Skoro w tych jeszcze niełatwych latach pierwszej wolności potrafił robić programy telewizyjne, zakładał pierwsze rozgłośnie radiowe, wydawał pierwsze gazety, przygotowywał do wydania książki, to nie wiem, czy on byłby dzisiaj ministrem kultury, czy papieżem, ale na pewno byłby postacią, która jest ikoną całej polskiej kultury, a być może nawet kultury w formacie europejskim, bądź światowym. Stało się nieszczęście, stał się dramat. Mam swoją teorię, która być może nie jest zbytnio oryginalna, ale która mówi,  że to jednostki tworzą obraz swojej epoki i już z dzisiejszej perspektywy roku 2015 widać, że ledwo odejście trzech person, ze środowiska alternatywnego, odpowiednio naszego Zbyszka, Roberta Tekieliego z Brulionu i Maćka Chmiela, menagera Dezertera, podcięło skrzydła całej tej starej alternatywie i skazało ją na wiele lat na marginalną sytuację. Dzisiaj to wraca za sprawą pewnych sentymentalnych ruchów, powstają o nas filmy, książki. Gdyby jednak ci ludzie nie odeszli w momencie, kiedy odeszli, to jestem pewien, że bardziej zapisalibyśmy się w duchowej historii, nie tylko tego kraju.

Czy wiesz co dzisiaj dzieje się ze Zbyszkiem Sajnógiem?

Tak, tylko pytanie, czy to jest Zbyszek? Jest człowiek, który ma jego dokumenty. Ja osobiście mam problem ze zidentyfikowanie go, bo ze Zbyszkiem łączy go tylko data urodzin i ten dokument. Zresztą on sam twierdzi, że już nie jest Zbyszkiem. To nie jest mój wymysł, on twierdził w latach 90tych, kiedy tu przyjeżdżał z sekty, że Zbigniew nie żyje, a on nazywa się, i tu padały różne nazwiska: Anioł Rowerowy, Ambasador, Czerwień, i że nie ma Zbyszka. Dzisiaj wiemy, że nie kłamał, Zbyszka nie ma. Jest jakiś byt, który w wymiarze biologicznym jest przedłużeniem tego DNA, ale w wymiarze intelektualnym i estetycznym jest to zupełnie inny człowiek. Po epizodzie w sekcie wrócił do Gdańska i głównie to czym się teraz zajmuje to zacieranie śladów po tamtym Zbyszku. Przy okazji ukazania się filmu o Totarcie Zbyszek protestował przeciwko formie ukazania w nim całej naszej grupy. Dzisiejszy Zbyszek zajmuje się głównie aktywnościami, o których nie wiem czy powiedzieć, że są to działania religijne, czy  parareligijne, czy eschatologiczne. Można powiedzieć, że ten człowiek wyszedł z sekty, ale sekta nie wyszła z niego. Przykre jest to, że wszystko co robi „Nowy Sajnóg” ma na celu przekreślenie dobrej pamięci o tamtym Zbyszku, co jest dla mnie bardzo przykre, bolesne i totalnie destrukcyjne. Wiem, że ten osobnik nie jest zachwycony tym co ja robię w wymiarze archiwistycznym, czy też tym co robi Tymon. Oczywiście ja też nie jestem zachwycony tym, co robi on jako dzisiejsze wcielenie. Różni nas to, że nie przeszkadza mi zupełnie, to co ten człowiek teraz wyprawia, nie przeszkadza mi, że pisze jakieś apokaliptyczne rozprawy o charakterze eschatologicznym, to wiem, że jemu przeszkadza to w jaki sposób dokumentuję naszą wspólną działalność. Myślę, że przejąłem w tej sytuacji rolę takiego Maxa Broda, który wbrew woli Kafki chce zachować jego wspaniała twórczość, nie tylko dla współczesnych, ale także dla przyszłych pokoleń. To co się z nim teraz dzieje bez wątpienia jest smutne, no ale takie jest życie.

Sajnóg mieszka teraz w Gdańsku, ale czym on się tak dokładnie zajmuje, co robi na co dzień?

Mieszka w Gdańsku i pisze. Słyszałem, że to co pisze to jest nowa Biblia, słyszałem też, że są to komentarze do starej Biblii. Dotarł do mnie kilkudziesięciu stronicowy rozdział jego pracy, w którym doszukuje się akcentów antygejowskich w Starym Testamencie.

Ok, zostawmy już Sajnóga. Może opowiesz jaka była najbardziej pojechana akcja Totartu, w której brałeś udział? Wasz największy upadek?

(śmiech) Było tego bardzo dużo, niektórzy twierdzą, że cała dwudziestoletnia historia Totartu była jednym wielkim upadkiem. Bez wątpienia można wyróżnić kilka takich mocnych akcentów, np. w 86 roku takim mocnym akcentem była nasza akcja w Rzeszowie, tzw. „Rzeźnia Rzeszowska”, podczas której doszło do kompletnie radykalnego wystąpienia.

Chodzi o smarowanie ekstrementami?

Ekstrementy, różne inne substancje fizjologiczne, ale też nie każdy pamięta, że była to potężna eksplozja największych możliwych tamtego czasu ekstremizmów, bo to była też akcja malarska, akcja muzyczna, akcja literacka, a ten kał i mocz tam się zjawił jako element tego wydarzenia, ponieważ akurat te dwie substancje silnie oddziaływają  na wyobraźnię.  Wiersze nie działają tak jak kupa rzucana w publiczność. W ten sposób ostała się legenda o rzucaniu kupą.

Jak na to zareagowali wtedy ludzie zebrani na sali?

Ludzie zareagowali bardzo rozsądnie, czyli uciekli. Taki też był nasz cel tego działania, żeby wstrząsnąć i zmusić do refleksji. Myślę więc, że godnie zakończyliśmy działalność Totartu jako bojówki artystycznej. Po za tym mieliśmy jeszcze kilka ważnych akcji. W roku 87 zorganizowaliśmy potężny 3-dniowy festiwal twórców około totartalnych w Łodzi, pod nazwą Audiowizja, gdzie wystąpiły najbardziej radykalne formacje tamtego czasu, takie jak: Luksus, Łódź Kaliska, oraz wiele innych formacji muzycznych, na czele oczywiście z Tymonem. Pod koniec tego samego roku założyliśmy anarchistyczny kabaret pod tytułem „Zlew Polski”, który zanotował cztery potężne wystąpienia w klubie Rudy Kot, trwające po 5 godzin każde. Była to wtedy zupełnie nieznana jakość w podziemiu. W roku 88 wydaliśmy też podziemny magazyn Higiena, za co nagrodził nas wtedy podziemny fundusz Solidarności. W latach 90tych intensywnymi akcjami Totaru było wszystko co robiliśmy w Galerii C-14. Do dzisiaj zresztąTotart promieniuje wieloma dziełami, takimi jak płyty Tymona, moje książki, czy ostatnio chociażby film Polskie Gówno. Można by więc powiedzieć, że Totart jak Lenin jest wiecznie żywy.

A propo, jesteśmy świeżo po Oskarze dla filmu Ida, czy za rok przyjdzie kolej na Polskie Gówno? Jak oceniasz tą produkcję?

Przede wszystkim jestem zachwycony, że doczekaliśmy czasów, kiedy ludzie tacy jak Tymon, jak ja, którzy zaczynaliśmy w zupełnie podłym kontekście, gdzie wydawało mi się, że szczytem mojego rozwoju, mojej kreacji będzie to, że kilka razy do roku zorganizuje sobie jakiś koncert, w jakimś małym klubiku, gdzieś na peryferiach życia, że wydam jakąś kasetę z nagraniami moich zespołów podziemnych, że na ksero wydam sobie jakąś gazetkę, którą przeczyta 10 osób, myślałem, że taki stan rzeczy obowiązywać będzie do końca świata, że Tymon będzie grał dla 5 osób i że będziemy żyli z tego, że on będzie grał Beatelsów na ulicach z Mikołajem Trzaską, a ja będę sprzątał ulice w Berlinie Zachodnim, czy też jakiejś innej metropolii. W pale mi się nie mieściło, że doczekamy czasów, w których będziemy odbierać medale z rąk prezydenta tego kraju, że będziemy wydawać piękne, wielkie albumy o sobie i swoich kolegach, że Tymon będzie miał własna wytwórnię płytową, że będzie miał w domu studio, że będzie go stać na to, by za własne pieniądze nakręcić poważny film kinowy. Patrząc z tej perspektywy jestem zachwycony wszystkim co się teraz dzieje w naszym towarzystwie posttotartowym. To o czym jest ten film, jak został zrobiony, to dla mnie rzecz drugorzędna, bo po prostu jest to jakaś forma wypowiedzi artystycznej, można się z wizją Tymona zgadzać lub nie, choć ja wyobrażałem sobie ten film inaczej.  Niemniej jestem zachwycony tym, że dożyliśmy czasów, w których wydajemy swoje płyty, książki, kręcimy własne filmy i wszystko jest w zasięgu ręki. Czekam na Polskie Gówno 2, z którego być może wreszcie mnie nie wytną. W filmie widać jedynie przez moment moje plecy. Wiem, że Tymon ma kolejne plany filmowe, wczoraj do mnie dzwonił z prośbą, abyśmy spotkali się z liderem Czerwonych Gitar Julkiem Skrzypczykiem, bo chce zrobić film o Krzysztofie Klenczonie.

W filmie przez dwie sekundy zagrały Twoje plecy, czy w związku z tym spodziewasz się nagród związanych z tym epizodem?

Jeżeli jest jakaś nagroda pt. „Cichy bohater 8 planu” to może się tego doczekam. Może w drugiej części wytną mnie mniej, może nie wytną w ogóle, choć nie mam wielkich złudzeń. Poznałem reżysera i całą ekipę na tyle, że wiem, że trzeba być bardzo ostrożnym w tym temacie. Spędziłem na planie Polskiego Gówna kilka lat i wiem, że mój debiut fabularny będzie filmem o tym, jak Tymon kręcił swój film. Myślę, że będzie to wstrząs nie tylko dla widowni, ale i dla Tymona i jego akolitów.

Puśćmy teraz wodze fantazji.. Wyobraźmy sobie taką sytuację: Idziesz ciemną nocą, mrocznym zaułkiem, nagle spotykasz się tam oko w oko z Władimirem Putinem. Co byś mu powiedział?

Z Putinem spotkał się oko w oko mój wydawca. Jako minister był zmuszony na jakiejś uroczystości państwowej spędzić z przywódcą Rosji kilka chwil, pytałem go jak to odebrał. Powiedział, że mimo iż było ich wielu na sali, od razu czuło się, że ma się do czynienia z urodzonym mordercą. Putin jako rasowy KGB-ista, pomimo tego, że miał na sobie garnitur za milion dolarów, promieniował aurą człowieka służb, który zamordowałby wszystkich wykałaczką, co jest oczywiste, jako, że tak został wytresowany przez swoich patronów ze zbrodniczej organizacji KGB. Ten człowiek tylko udaje cywilizowanego przedstawiciela ludzkości, dlatego podejrzewam, że gdybyśmy się spotkali z Putinem w takich okolicznościach, to zamordowanie mnie zajęłoby mu ćwierć sekundy, w związku z czym nie miałbym czasu na refleksję. Ostatnie wydarzenia na Ukrainie świadczą o tym, że mój kolega minister nie pomylił się w ocenie osobowości Władimira Putina. Wszystko co powinniśmy zrobić to postarać się, aby nie było powtórki z roku 39 i nie pozwolić tym wspaniałym, postsowieckim ludziom na przybycie tutaj i na rozwalenie wszystkiego, co z takim trudem budujemy.

No to porozmawiajmy chwilę o muzyce, jaki jest Twoim zdaniem najbardziej niedoceniony gdański zespół muzyczny, dzisiaj, na przestrzeni lat?

Jest ich niestety wiele, ale dotyczy to ogólnie prowincji muzycznych w Polsce. U nas jest trochę jak w Ameryce, tam jak chcesz zrobić karierę muzyczną, musisz jechać do Nowego Yorku, jak filmową to do Hollywood. Tak samo jest z Niemcami, którzy muszą pojechać do Berlina, jako stolicy kulturalnej Niemiec, czy naszymi kapelami, które muszą pojechać do Warszawy i tam starać się zainteresować sobą polski przemysł muzyczny. W dziedzinie pop na pewno żal mi zespołu IMTM. Grupa ta powstała w okolicach roku 90ego, a rozsypała się w połowie lat 90ych. Miała charyzmatycznego frontmana o ksywie „Julas”. On zdaje się od wielu lat mieszka w Warszawie i działa w mediach. To była bardzo kolorowa, grająca na swój sposób bardzo nowoczesny pop grupa, która nie wiedzieć czemu nie zyskała sobie fanów. Parafrazując słowa niejakiej Anny Jaruckiej, która napisała do Cimoszewicza, głupsi od nich zrobili karierę. Czemu im się nie udało, to nie wiem.

Mieliśmy dużo fajnych zespołów, takich jak zespół Hello! na przykład, który grał elektryczne etno i był zapowiedzią całej fali etno, która przyszła do nas pod koniec lat 90ych. Szkoda, że ten zespół nie przetrwał.

Z tych działających do dzisiaj to na pewno najbardziej niedocenioną grupą jest Bielizna. Wydaje mi się, że Jarek Janiszewski swoją drugą młodość ma ciągle przed sobą. Pierwszą miał jako istotny udziałowiec Gdańskiej Sceny Alternatywnej w latach 80ych. Nie rozumiem dlaczego Bielizna, która ma świetne teksty, świetną muzykę i wirtuozerskich muzyków w składzie, nie jest w stanie zafunkcjonować w świadomości fanów dobrego, niezależnego, gitarowego grania. Cieszę się, że udało się Tymonowi, który pomimo niełatwego stuffu, który proponuje, zaistniał i to intensywnie. Jarka żal, ale ponieważ Jarek ciągle żyje i jest człowiekiem aktywnym, to sądzę, że ostatniego słowa na scenie muzycznej jeszcze nie powiedział.

Jesteś człowiekiem o dużym talencie satyrycznym, czy nie myślałeś nigdy o tworzeniu stand’upu, bądź własnego, pełnowartościowego kabaretu?

Ostatnio pewien gdyński menago sceny kabaretowej powiedział, że jego zdaniem Skiba, Doktor i ja marnujemy młodość nie tworząc tego rodzaju form, bo generalnie to co robimy na co dzień to jest stand’up. Mamy talent narracyjny i z tego żyjemy jako artyści  rewiowi. Trzeba przyznać, że byłaby to ciekawa sytuacja. Na pewno nie powiedziałem jeszcze ostatniego słowa, jeżeli chodzi o mój rozwój artystyczny, tylko że jak powiedział pewien znany poeta „Picu, picu, chlastu, chlastu, nie mam rączek jedenastu”. Musiałem dokonać wyboru. Aktualnie mam mecenasa, którego wiecznie mieć nie będę, bo moje książki są drogie, jeżeli chodzi o produkcję, a nie dochodowe, dlatego wiem, że muszę wykorzystać ten moment. Od pięciu lat żyję bardzo dziwnie, ponieważ żyję w dwóch skrajnościach. Jedna skrajność to skrajność estradowa, kiedy prowadzę największe imprezy w tym kraju o średniej frekwencji 10-20 tysięcy ludzi, ale kiedy wracam do domu, zamykam się w tym pokoju, w którym teraz jesteśmy, biorę laptopa, wynoszę archiwa z mojej piwnicy i spędzam całe dnie, tygodnie, a teraz już miesiące i lata, na pisaniu. Nie ma środka w tym wszystkim. Muszę maksymalnie wykorzystać ten czas, kiedy mam tego poczciwego mecenasa. Zajmie mi to jeszcze jakiś rok, kiedy książkę skończę i maksymalnie mnie to obliguje. Jednocześnie prowadzę rocznie około 100 imprez estradowych, a pozostały czas spędzam na pisaniu książek. Dlatego nie angażuję się w inne formy ekspresji, takie jak stand’up, czy kręcenie filmów (na co mam dużą ochotę), bądź nagrywanie płyt. Sądzę jednak, że ponieważ wciąż jestem piękny, młody i życie przede mną to ten dzień nadejdzie, nadejdzie mój czas. Konjo jako stand’uper, czy reżyser filmowy jeszcze wszystkich zaskoczy. Na ten moment czekam bardzo spokojnie, nie napinając się i bez ciśnienia. Dopóki Putin, jak jego tata Stalin nie wyśle nas wszystkich na Kołymę, mam jeszcze czas by różnymi rzeczami się zająć. Czas pracuje na moja korzyść, tak jak w przypadku Tymona, gdzie nakręcenie Gówna 20 lat temu byłoby potężnym wyzwaniem logistycznym. Dziś każdy ma w domu kamerę i nakręcenie filmu nie jest ostatecznym wyzwaniem na miarę lotu człowieka na księżyc. Za mojej młodości, w podziemiu punkowym funkcjonowały dwa studia nagraniowe, dziś takie studia są prawie w każdym domu, masz komputer, kupujesz dodatki i możesz nagrać sobie płytę w chacie. Myślę, ze jak zacznę kręcić filmy za rok, czy dwa, to maszyna filmowa będzie jeszcze bardziej prostsza w obsłudze. Dlatego wszystkim moim fanom doradzam cierpliwe czekanie na moje kolejne, barwne i wybuchowe twory artystyczne.

Obserwując dzisiejszą scenę kabaretową, widzimy jak ważną i silną gałęzią showbiznesu stała się ta formuła. Jak oceniasz poziom tej sceny, śmieszy Cię to?

Dla mnie to bardzo dziwny syndrom. Jako człowiek estrady doskonale rozumiałem popularność dico-polo w latach 90ych, doskonale rozumiałem popularność (choć było to dla mnie kontrowersyjne) góralszczyzny i cepelii na fali rajdów pana Bregovicia, formacji GolecuOrkiestra, czy Brathanki, zupełną oczywistością było dla mnie nadejście epoki techno, rave i wszystkich klubowych hedonistów, ale takiej popularności kabaretowej nie przewidziałem. Jest to forma rozrywki wymagająca autorefleksji u odbiorcy, dlatego nie podejrzewałem, że Polska będzie krajem, w którym ta scena kabaretowa będzie tak silna. O której godzinie nie włączę telewizji, to na jakimś kanale leci kolejna gala kabaretowa. Dowcipy te są oczywiście na różnym poziomie inteligencji, niektórych z nich nie rozumiem, ale skoro ludzie bawią się doskonale, to widocznie nie muszę tego rozumieć. Co ciekawe, kiedy zaczynałem działalność w tzw. „rozrywce dla mas” w latach 90ych, to nie do pomyślenia było, że na festynie, który ma swoją dynamikę i estetykę, w postaci co raz bardziej pijanej kilkutysięcznej publiczności, gdzie musisz generować co raz bardziej ekstremalne działania sceniczne, nagle w środku festynu, gdzie wcześniej wystąpiły dwie kapele disco-polo, zaraz wystąpi jakiś Bajm, czy Budka Suflera, wchodzi trzech facetów, którzy choć mało widowiskowi potrafią przez godzinę zahipnotyzować ten wielotysięczny tłum, z którego połowa jest oczywiście kompletnie nawalona, druga połowa je w tej chwili grillowane kiełbaski. Pamiętam jak miałem juwenalia w Gliwicach w 2008, czy 2009, gdzie jednego dnia 20 tysięcy ludzi przyszło obejrzeć Kult, a drugiego dnia 20 tysięcy ludzi przyszło obejrzeć Ani Mru Mru. Kult to ja rozumiem, ale ten Ani Mru Mru, trzech facetów na scenie? Jestem oczywiście zachwycony, że ci kabareciarze są tak ekspansywni, bo oni jednak podnoszą iloraz inteligencji w narodzie, a co za tym idzie są na takim topie, że zarabiają tyle co gwiazdy muzyki rozrywkowej. Wielu kabareciarzy, których spotykam, podczas prowadzonych przeze mnie imprez, przyznaje się, że inspirował ich nasz program Lalamido, co jest nie ukrywam, bardzo miłe. Ostatnio będąc w Szwecji, u rodaków w Goeteborgu, gdzie prowadziłem zabawę sylwestrową obejrzałem program kabaretu Limo. Był to chyba pierwszy i jedyny program kabaretowy, który obejrzałem do końca, który bardzo  mi się podobał. Okazało się, że był to finalny ich program, bo się rozchodzą, co było dla mnie dość dziwne i przewrotne. Niemniej był on bardzo dobry, co świadczy o tym, że nie jest z tymi kabaretami tak źle.

Czy czujesz się człowiekiem spełnionym?

Absolutnie tak, jestem absolutnie spełniony oraz zachwycony moją drogą, która mam nadzieję się jeszcze nie skończyła. W zeszłym roku obchodziłem 30lecie mojej aktywności artystycznej w takim, bądź innym wymiarze. Miasto Gdańsk zafundowało mi taką miłą akcję, pod hasłem „Konjo – 30 lat w kosmosie”. Z tej perspektywy uznałem, że mam jeszcze sporo do zrobienia w temacie kreacji i chciałbym jeszcze się zrealizować, jako reżyser filmowy, mam jeszcze parę innych pomysłów, jak choćby rzeczone działania stand’upowe, także myślę, że sporo się już wydarzyło, a jeszcze wszystko przede mną. 

Czekamy zatem na Twoje kolejne artystyczne wcielenia. Dzięki za rozmowę i zapraszam do wspólnego selfie. 

Rozmawiał:

Qba Malinowski

Zdjęcia:

Mat. prasowe

Komentarze (razem: 11)

• 2015-03-03 15:40

  super

  bardzo dobry wywiad

  piotr
• 2015-03-03 23:17

  Wspaniału wywiad

  Dawno nie czytałem tak dobrego wywiadu. Konkretny, długi i przyjemny.

  POETA_METALURG_GÓWNO
• 2015-03-03 23:53

  Konjo

  Super gość! wywiad pełen ciekawych informacji

  koczar
• 2015-03-10 14:08

  S.A.D.

  Gratuluje świetnego wywiadu, niesamowitych historii i pozdrawiam Gdańska i Konja ze starego piastowskiego Wrocławia. Mniamek

  Mniamek
• 2015-04-06 10:52

  W.

  W gdańskim Brzeźnie. Na gdańskiej Zaspie.

  Purysta
• 2015-05-27 01:44

  ArielGarda

  Ale jazda Koniu!, tylko ładuj szczerze w nabrzeże.

  Cosmo
• 2015-06-05 16:06

  Sprzeciw

  Zaprzeczam jakobym kiedykolwiek był aniołem rowerowym.

  Zbyszek
• 2015-06-05 16:06

  Sprzeciw

  Zaprzeczam jakobym kiedykolwiek był aniołem rowerowym.

  Zbyszek
• 2015-06-11 21:40

  Anita

  No więc jakim był aniołem?

  Pytanie
• 2015-12-13 15:01

  Sprzeciw był bez merytorycznego uzasadnienia, a zatem:

  Być takie coś może w ścisłej konkluzji pod żaluzją, że wcale nie był aniołem, tylko był jakimś rowerowym?, starszym rowerowym? (niech wyjaśni w precyzji dosadnej w tym...)
  - Panie Zbyszku kochanieńki, Pan wyjdzie wreszcie śmiało do tablicy i wstydu oszczędzi dukaniem. Nie uchodzi!, trzeba śmiało i kreatywnie rozwijać się w kwestiach, a wtedy Sztuka się! - urodzi.
  Tak to inaczej nuda z brednią pomiesza się i będzie jeszcze smutniej (przykładowo w Kutnie chociażby, bybyyy.... No dalej!, brać za szpadel, wywalać bebecha na placego, dlacego? - dlatego: no to chlup ten flup!, niech żyje wolna para kaloszy podczas zgiełku w rozkoszy!!!, Rakoczy?

  Cosmo
• 2017-03-25 15:31

  Totart

  Film "Totart czyli odzyskiwanie rozumu" opowiada o grupie młodzieży będącej pod silnym wpływem kultowej powieści pt. "Miesiączkuje woźna będzie zima mroźna".

  Dohtorre Zesuppo